أمیرالمؤمنین علیه السلام در خطبۀ 184 نهج البلاغه که به خطبۀ متقین مشهور است ویژگی های شیعۀ خاص و با تقوا را بیان میکنند. سیزدهمین ویژگی که برای شیعیان بیان میکنند این است که آنها اهل زیاده خواهی نیستند یعنی احتیاجات خود را محدود کرده و کم خرج و کم مصرف هستند این سبک از زنگی فوائد و آثاری دارد که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است.
وَ حاجاتُهُمْ خَفيفَةٌ؛ یکی دیگر از ویژگیهای شیعیان باتقوا این است که نیازهایشان کم است. کم خرج و کم مصرف هستند.
اگر انسان بخواهد خودسازی را شروع کند، باید از اینجا آغاز کند لذا حضرت در روایتی میفرمایند: «إذا رَغِبتَ في صَلاحِ نَفسِكَ فَعَلَيْكَ بِالاِقْتِصَادِ وَ اَلْقُنُوعِ وَ اَلتَّقَلُّلِ»؛ اگر تصمیم گرفتید که نفس خود را اصلاح کنید به شما توصیه می‌کنم ابتدا از اشرافی‌گری و اسراف بپرهیزید و در حد اعتدال زندگی کنید پس از مدتی، وارد قناعت شوید و سپس به کم اکتفا کنید.( غرر الحکم ج۱ ص۲۹۵)
انسان کم‌مصرف را نمی‌شود تطمیع یا تهدید کرد. چه چیزی می خواهند از او بگیرند؟! اینها خانه‌های کلوخی دارند و دشمنانشان خانه‌های شیشه‌ای دارند! اگر با آنها درگیر شوند شکست میخورند. اما انسان پرمصرف سریع زمین می‌خورد زیرا نقطه ضعفهای زیادی دارد و دشمن با فشار بر نقطه ضعفها میتواند به راحتی آنها را خفه کند و جلوی حرکتشان را بگیرد.
وَ حاجاتُهُمْ خَفيفَةٌ؛ شیعه باتقوا این را می‌فهمد که اگر بخواهد حر و آزاده زندگی کند نباید پرخرج باشد. پرخرجی، نقطه ضعف است انسان پرخرج باید برای رفع نیازهای خود با خیلی‌ها کنار بیاید، باید بله قربان گویی کند.
امام صادق علیه‌السلام وارد حمامی‌شدند، یکی از دوستان حضرت گفت: اجازه بدهید این حمام را داغ کنیم. حضرت فرمودند: «لا أريد ان المؤمن خفيف المؤنة»؛ نه من نمی‌خواهم، مومن کم هزینه است. (بهج الصباغة، ج ۱۲ ص۴۲۹)
اگر انسان مقیّد باشد در یک جای خاصی بخوابد، غذای خاصی بخورد یا مثلا چای با یک حرارت خاصی بنوشد تمام اینها نقطه ضعف او شده و خیلی راحت دشمن میتواند از این طریق به او فشار بیاورد و از او باج بگیرید و با یک چای و غذا و جابجا کردن جای خواب میتواند مسیر او را عوض کند. شیعۀ با تقوا باید این را بداند!
یکی از اصحاب حضرت علی علیه‌السلام «صَعْصَعة بن صَوحان» است. حضرت از او تعریف کرده فرموند: «ما کنتَ الا خفیف المؤونة کثیر المعونة»؛ تو پرکار و پر کمک و کم هزینه هستی. (بهج الصباغة، ج۱۲، ص ۴۲۹)
آنهایی که به فکر شکم بوده و پرهزینه هستند، کم کم به جایی می‌رسند که خود را برتر از دیگران می¬بینند. دارندگی برازندگی می‌شود، به جای اینکه دلشان بسوزد و فداکاری کنند و برای فقرا کار کنند، از آنها بد میگویند.
| شکم چون سیر گردد یک زمانش | به غیبتِ گرسنه گردد زبانش |
[وسط][/وسط]
میگویند: دارندگی و برازندگی! هر کس وضع مالی خوبی ندارد اصلا آدم نیست. اینها عقل ندارند که وضع مالی‌شان خوب نیست. چنین آدمی کی می‌خواهد دلش با مساکین و فقرا باشد؟
رسول خدا صلّی الله علیه و آله به أمیرالمؤمنین فرمودند: «يَا عَلِيُ، إِنَ اللَّهَ وَهَبَ لَكَ حُبَ الْمَسَاكِينِ وَ الْمُسْتَضْعَفِينَ فِي الْأَرْضِ»؛ علی جان خدا هدیه‌ای به تو داده است، و آن اینکه تو مسکین و مستضعف را دوست می داری.
مسکین یعنی کسی که آن قدر اوضاع مالی او به هم ریخته است که در خانه نشسته و مسکن گزیده است. اگر به او بگویند فلان جا وام می‌دهند، می‌گوید: نه سند دارم، نه ضامن و نه می‌توانم قسط‌های آن را پرداخت کنم. این می‌شود مسکین! اما مستضعف (اسم مفعول باب استفعال از مادۀ ضعف) به کسی میگویند که دیگران می¬خواهند او را ضعیف کنند و به حاشیه ببرند، ولی او ضعیف نمی‌شود و به حق‌گویی و حق‌جویی ادامه میدهد.
ای علی خدا به تو هدیه‌ای داده است، که تو این دو گروه مسکین و مستضعف را دوست داری. «فَرَضِيتَ بهِم إخْوانا و رَضُوا بكَ»؛ آنها می‌خواهند که تو امام آنها باشی، تو نیز راضی باش که آنها از تو حمایت کنند.(بحارالانوار، ج 40، ص 330)
بنابراین افراد پرمصرف از این گردونه خارج می‌شود، نه علی را دوست دارد و نه یار علی است. انسان‌های باتقوا این را فهمیده‌اند لذا حاجاتُهُم خَفیفِه؛ پرمصرف نیستند.
حضرت در نامۀ 53 به مالک اشتر میفرمایند: «لَيْسَ أَحَدٌ مِنَ الرَّعِيَّةِ أَثْقَلَ عَلَى الْوَالِي مَئُونَةً فِي الرَّخَاءِ»؛ گروهی از مردم در زمانی که کشور راحت است پر خرج هستند، «وَ أَقَلَّ مَعُونَةً لَهُ فِي الْبَلَاءِ»؛ و در زمان مشکلات نیز کمکی نمی‌کنند. «وَ أَكْرَهَ لِلْإِنْصَافِ»؛ و از این که حاکم انصاف را رعایت کند و مثلا بگوید: «همه در بیت المال حق دارند.» خیلی بدشان می‌آید و میگویند: بیت المال را به ما بدهید، فقط ما حق داریم! به این مقدار راضی نبوده و به دنبال اختلاس نیز هستند «وَ أَسْأَلَ بِالْإِلْحَافِ»؛ درخواست‌هایشان را پشت سر هم و با اصرار دنبال میکنند. «وَ أَقَلَّ شُكْراً عِنْدَ الْإِعْطَاءِ»؛ وقتی که حاکم به آنها امتیاز بدهد، تشکر نمی‌کنند! «وَ أَبْطَأَ عُذْراً عِنْدَ الْمَنْعِ»؛ اگر آن¬ها را منع کند اصلا عذر او را قبول نمی‌کنند! «وَ أَضْعَفَ صَبْراً عِنْدَ مُلِمَّاتِ الدَّهْرِ»؛ و در سختیها اصلا اهل مقاومت نیستند. این گروه چه کسانی هستند؟ «مِنْ أَهْلِ الْخَاصَّةِ»؛ همان خواص که دور و بر حاکم میچرخند. آنها پرخرج، کم کمک و پررو هستند. حضرت این نامه را به مالک مینویسد یعنی حتی افرادی که اطراف مالک هستند نیز این خصوصیات را دارند و باید مراقب آن¬ها باشد.
حاجاتُهُم خَفیفِه؛ اما شیعۀ باتقوا نباید اینطور زندگی کند بلکه باید پرکار و کم مصرف باشد.