خطبۀ متقین مقدمه‌ای دارد که در نهج البلاغه ذکر نشده است، این مقدمه ماجرای خطبه را بیان می‌کند و از آن معلوم می‌شود که حضرت خطبۀ متقین را در پاسخ به سؤالی دربارۀ صفات شیعه بیان کردند. مقالۀ پیش رو به بیان این مقدمۀ پرداخته‌است.
ماجرا از این قرار است که یکی از اصحاب أمیرالمؤمنین علیه‌السلام به نام «نَوف بِکالی» می‌گوید یک روز با حضرت کاری داشتم به همراه «جُندب بن زُهیر»، «ربیع بن خُثیم» و خواهر زادۀ او «همام» که یکی از عبّاد آن روزگار بود به سمت خانۀ أمیرالمؤمنین حرکت کردیم تا حاجت خود را مطرح کنیم هنگامی که به منزلشان رسیدیم حضرت عازم مسجد بودند ما نیز همراه حضرت به سمت مسجد حرکت کردیم در بین راه چند نفر را دیدیم که سخن‌های خنده‌دار می‌گفتند و مشغول لهو و لعب بودند هنگامی که حضرت از کنار آن‌ها عبور کرد، به سرعت از جای خود بلند شده و سلام کردند.حضرت جواب سلام آن‌ها را داده پرسیدند که این‌ها چه کسانی هستند؟
گفتند: گروهی از شیعیان شما هستند. حضرت فرمودند: «يَا هَؤُلَاءِ مَا لِي لَا أَرَى فِيكُمْ سِمَةَ شِيعَتِنَا وَ حِلْيَةَ أَحِبَّتِنَا أَهْلَ الْبَيْت»؛ چرا من در شما علایم شیعیان و محبین اهل بیت را نمی‌بینم؟! آن‌ها از خجالت سرشان را پایین انداخته پاسخی ندادند
اینجا بود که جندب و ربیع عرضه داشتند: «مَا سِمَةُ شِيعَتِكُمْ وَ صِفَتُهُمْ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِين؟»؛ علامت شیعیان شما و اوصاف آن‌ها چیست؟
«فَتَثَاقَلَ عَنْ جَوَابِهِ»؛ حضرت سختشان بود پاسخ آن‌ها را بدهند و صفات شیعه را بیان کنند لذا فقط به آن دو سفارش کردند: «اِتَّقیَا الله اَیُّهَا الرَجُلان وَ أَحْسِنَا»؛ تقوا را رعایت کنید و عمل نیک انجام دهید سپس این آیه را قرائت فرمودند: [اِنَّ اللهَ مَعَ الَّذینَ اتَّقَوا وَالَّذینَ هُم مُحسِنون] ؛خداوند با کسانی است که تقوا را رعایت نموده و اعمال نیک انجام دهند.( نحل: آیه 28)
همام از پاسخ حضرت قانع نشد و حضرت را قسم داد تا صفات شیعیان و متقین را بیان کنند (بحار الأنوار (ط - بيروت)، ج65، ص: 192) از این قسمت به بعد در نهج البلاغه آمده است.
فَلَمْ يَقْنَعْ هَمَّامٌ بِهَذَا الْقَوْلِ حَتَّى عَزَمَ عَلَيْهِ؛ همام از پاسخ حضرت قانع نشد و حضرت را قسم داد و گفت: «أَسْأَلُكَ بِالَّذِي أَكْرَمَكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ فَضَّلَكُمْ تَفْضِيلًا»؛ به حق خدایی که شما اهل بیت را گرامی داشت و بر دیگران برتری داد قسم می‌دهم که صفات شیعه و صفات متقین را بیان کنید. حضرت فرمودند قسم نده جوابت را می‌دهم. سپس وارد مسجد شده دو رکعت نماز خواندند فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَى عَلَيْهِ وَ صَلَّى عَلَى النَّبِيِّ ثُمَّ قَالَ عَلَيْهِ‌السَّلَام؛ و پس از حمد و ثناء خدا و صلوات بر پیامبر خطبه متقین را شروع کرده و صفات متقین را برای همام بیان کردند. برای تفصیل بحث می‌توانید به خطبۀ متقین مراجعه کنید.
از این مقدمه معلوم می‌شود که اصل سؤال دربارۀ صفات شیعه بوده و وقتی حضرت فرمودند تقوا را رعایت کنید بحث در صفات متقین ادامه پیدا کرد بنابراین اگر کسی می‌خواهد شیعۀ درست و حسابی باشد باید به همین خطبه عمل کند.
دانلود جلسۀ اول از شرح خطبه متقین