قرائت قران در نماز شب یکی از ویژگی های شیعیان خالص است که أمیرالمؤمنین علیه السلام در خطبۀ 184 نهج البلاغه که به خطبۀ متقین مشهور است بیان میکنند. هجدهمین ویژگی که حضرت در این خطبه برای شیعیان بیان میکنند این است که میفرمایند: أمَّا اللَّيْلَ فَصَافُّونَ أَقْدَامَهُمْ تَالِينَ لِأَجْزَاءِ الْقُرْآنِ يُرَتِّلُونَهَا تَرْتِيلًا؛ شیعیان خالص اهل بیداری شب و قرائت قرآن در نماز شب هستند. سپس حضرت نحوۀ قرائت قرآن را بیان نموده که در این مقاله بررسی شده است.
أمَّا اللَّيْلَ فَصَافُّونَ أَقْدَامَهُمْ- تَالِينَ لِأَجْزَاءِ الْقُرْآنِ يُرَتِّلُونَهَا تَرْتِيلًا يُحَزِّنُونَ بِهِ أَنْفُسَهُمْ وَ يَسْتَثِيرُونَ بِهِ دَوَاءَ دَائِهِمْ فَإِذَا مَرُّوا بِآيَةٍ فِيهَا تَشْوِيقٌ رَكَنُوا إِلَيْهَا طَمَعاً وَ تَطَلَّعَتْ نُفُوسُهُمْ إِلَيْهَا شَوْقاً وَ ظَنُّوا أَنَّهَا نُصْبَ أَعْيُنِهِمْ وَ إِذَا مَرُّوا بِآيَةٍ فِيهَا تَخْوِيفٌ أَصْغَوْا إِلَيْهَا مَسَامِعَ قُلُوبِهِمْ وَ ظَنُّوا أَنَّ زَفِيرَ جَهَنَّمَ وَ شَهِيقَهَا فِي أُصُولِ آذَانِهِمْ
أَمَّا اللَّيْلَ فَصَافُّونَ أَقْدَامَهُمْ؛ شیعیان خالص و با تقوا شب را به عبادت با خداوند مشغول بوده و برای خود برنامه دارند.
آیات و روایات زیادی دربارۀ شب زنده داری وجود دارد:
خداوند در سورۀ اسراء که معراج رسول خدا را بیان میکند می فرماید: [وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّكَ عَسَى أَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَّحْمُودًا](الاسراء:79)؛ شب را توجه داشته باشید که به مقام محمود برسید، مقامی که مورد پسند باشد، دنیایی محمود و آخرتی محمود داشته باشید.
در آیۀ دیگر می فرماید : [أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّيْلِ ساجِداً وَ قائِماً يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ يَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذينَ لا يَعْلَمُونَ إِنَّما يَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْباب](الزمر:9)؛ آن کسی که نیمه‌های شب، بر می‌خیزد، به قنوت می‌ایستد، شب‌زنده دار است و امید به رحمت الهی دارد بگو آیا واقعا این علمای خود ساخته با بقیه برابرند!؟ [إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ]؛ هرکسی این را متوجه نمی‌شود، غالب مردم عالِم خود ساخته را با بقیه برابر میدانند فقط خردمندان و اولو الالباب هستند که این مسئله را متوجه میشوند.
شیعیان خالص و افراد با تقوا فهمیدند که باید خودسازی کنند و برای شبها برنامه داشته باشند و الا فایده‌ای ندارد، و نمی‌توانند مؤثر باشند.
| جز در انگشت سلیمان نیست خاتم را اثر | چون نه انگشت سلیمانی بود خاتم چه سود؟ |
خداوند به حضرت موسی علیه‌السلام چنین فرمود: «كَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ يُحِبُّنِي فَإِذَا جَنَّهُ اللَّيْلُ نَامَ عَنِّي»؛ کسی که می-گوید خدا را دوست دارم اگر شب را راحت بخوابد معلوم می شود دروغ می¬گوید «أَ لَيْسَ كُلُّ مُحِبٍّ يُحِبُّ خَلْوَةَ حَبِيبِهِ»؛ مگر نه این است که هر عاشقی دوست دارد با معشوق خود خلوت کند؟! مگر می شود کسی بگوید عاشق خدا هستم و از شبش هیچ استفاده نکند! (وسائل الشیعة ج۷ ص۷۷)
أَمَّا اللَّيْلَ فَصَافُّونَ أَقْدَامَهُمْ تَالِينَ لِأَجْزَاءِ الْقُرْآنِ يُرَتِّلُونَهَا تَرْتِيلًا؛ یکی از ویژگی‌های فرد با تقوا این است که شب¬ها را بیدار است و قسمت‌هایی از قرآن را با ترتیل تلاوت می¬کند.
قرآن خواندن فوائد و برکات بسیار زیادی دارد: «البَيْتُ الَّذي يَقْرَأ فيهِ الْقُرآنُ وَ يُذْكَرُ اللهُ عَزَّوَجَلَّ فيهِ تَكْثُرُ بَرَكَتُهُ»؛ خانه‌ای که در آن قرآن خوانده شود و ذکر خدا گفته شود پربرکت است، ملائک حضور پیدا میکنند و شیطان از آنجا دور میشوند «وَ يُضِي‌ءُ لِأَهْلِ السَّمَاءِ كَمَا تُضِي‌ءُ الْكَوَاكِبُ لِأَهْلِ الْأَرْضِ»(الکافي ج۲ ص۶۱۰)؛ این خانه برای اهل آسمان می درخشد همان طور که ستارگان برای اهل زمین میدرخشند. وقتی ما از روی زمین ستاره ها را مشاهده می کنیم چقدر درخشان هستند! ملائکه نیز وقتی به آن خانه‌هایی که قرآن در آن خوانده میشود نگاه میکنند برایشان درخشان است در مقابل خانه‌ای که در آن قرآن خوانده نشود و ذکر خدا نباشد، بی‌برکت و کم‌برکت است.
از امام صادق علیه‌السلام پرسیدند چگونه قرآن را به ترتیل بخوانیم و معنای آیۀ [وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلا](المزمل:4) چیست؟ حضرت فرمودند: «هُوَ أَنْ تَتَمَكَّثَ فِيهِ، وَ تُحَسِّنَ بِهِ صَوْتَك»؛ ترتیل این است که با آرامش و با صدای خوش قرآن بخوانید «وَ إِذَا مَرَرْتَ بِآيَةٍ فِيهَا ذِكْرُ النَّارِ فَتَعَوَّذْ بِاللَّهِ مِنَ النَّارِ وَ إِذَا مَرَرْتَ بِآيَةٍ فِيهَا ذِكْرُ الْجَنَّةِ فَاسْأَلِ اللَّهَ الْجَنَّة»( منهاج البراعة: ج۱۲، ص۱۲۵)؛ وقتی به آیات بهشت رسیدید دعا کنید خدایا ما را بهشتی قرار بده و اگر به آیه رسیدید که موضوعش آتش دوزخ است، به خدا پناه ببرید یعنی باید با مفهوم آیات ارتباط ایجاد کنید و از کنار آن بی تفاوت نگذرید.
يُحَزِّنُونَ بِهِ أَنْفُسَهُمْ؛ شیعیان خالص با قرائت قرآن در دورن خود یک حزنی ایجاد میکنند.
وقتی انسان متوجه درد خود شود به دنبال درمان آن می‌رود، اما زندگی ما به گونه ای است که گویا اصلاً متوجه درد خود نمیشویم! دردهای جسمی را فهمیده ایم لذا مطبها اینقدر شلوغ است، اما دردهای روحی را قبول نداریم! شیعیان خالص با تلاوت قرآن شبانه در درون خود حزن ایجاد می کنند، و متوجه دردهای روحی خود شده به دنبال درمان می‌روند.
«اقْرَءُوا الْقُرْآنَ بِالْحُزْنِ فَإِنَّهُ نَزَلَ بِالْحُزْنِ»؛ قرآن را با حال حزن بخوانید زیرا قرآن با حالت دردمندی نازل شده است.( بحار الأنوار ج ۶۹ ص۱۳۹)
در روایت دیگری وارد شده که امام موسی بن جعفر علیه‌السلام وقتی قرآن را تلاوت میکرد «كَانَ قِرَاءَتُهُ حُزْناً»؛ قرائتش با حال حزن بود «فَكَأَنَّهُ يُخَاطِبُ إِنْسَاناً»؛ و چنان قرآن میخواند که گویا با کسی صحبت می کند(الكافی (ط - الإسلامية)، ج2، ص606). این قرائت با حزن مصداق ترتیل است.
وَ يَسْتَثيرُونَ بِهِ دَواءَ دائِهِمْ؛ شیعیان خالص با قرائت قرآن متوجه درد خود میشوند و با خود قرآن نیز درد خود را درمان می¬کنند.
انسان باید در قدم اول درد خود را متوجه شود، چرا ما قرآن می‌خوانیم اما نگاهمان حل مشکلی نیست!؟ چرا نگاهمان درمان دردهای روحی نیست!؟ برای این که درد را احساس نکردیم، قرآن می‌فرماید: [و قَدْ جَاءَتْكُم مَّوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّكُمْ وَشِفَاءٌ لِّمَا فِي الصُّدُورِ](یونس:57)؛ قرآن آمده تا دردهای درونی و روحی انسان را شفا بدهد [وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنينَ وَ لا يَزيدُ الظَّالِمينَ إِلاَّ خَساراً](الاسراء:82)؛ قرآن برای شفا و رحمت است. اما آنهایی که برای مردم درد و مشکل ایجاد می¬کنند از قرآن بهره ای ندارند [وَ لا يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إِلَّا خَسارا]؛ قرآن شفا هست ولی نه برای ظالمین بلکه برای آنها خسارت است.
متاسفانه وقتی گفته میشود قرآن درمان دردهاست مردم فقط میخواهند مشکلات دنیای خود را با قرآن حل کنند یک وقت حضرت علی ع فرمود خیلی از آیات این قرآن را میتوان برای حل مشکلات استفاده کرد! شخصی گفت اسب من چموش است با کدام آیه آن را رام کنم؟ حضرت آیه ای را برای او معیّن کردند. شخص دیگری گفت با کدام آیه از غرق شدن با کشتی در امان باشیم؟ حضرت چاسخ او را دادند. شخص دیگری گفت کدام آیه برای پیشگیری از دزد است؟ حضرت آیه ای خواندند خلاصه سروصدایی راه افتاد! همه از این دست مشکلات سؤال کردند! اما چرا کسی از مشکلات روحی نپرسید؟! [و قَدْ جَاءَتْكُم مَّوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّكُمْ وَشِفَاءٌ لِّمَا فِي الصُّدُورِ](یونس:57)؛ قرآن آمده تا دردهای درونی و روحی انسان را شفا بدهد قرآن آمده درد انسانیتمان را درمان کند، این مشکلات که همه درد حیوانیت است!!
فَإِذَا مَرُّوا بِآيَةٍ فِيهَا تَشْوِيقٌ رَكَنُوا إِلَيْهَا طَمَعاً وَ تَطَلَّعَتْ نُفُوسُهُمْ إِلَيْهَا شَوْقاً وَ ظَنُّوا أَنَّهَا نُصْبَ أَعْيُنِهِمْ؛ شیعیان خالص هنگام قرائت قرآن وقتی به آیه‌ای می¬رسند که در آن تشویق است، به آن اعتماد پیدا میکنند و با طمع بدست آوردنش نفسشان به سوی آن پرواز میکند و از شدت شوق تصور میکنند که تمام آن زیباییها جلوی چشم‌شان قرار دارد. انسان باید به این صورت آیات بهشت و وعده های پاداش قرآن را بخواند. این همان معنی ترتیل است.
اگر کسی به این صورت قرآن را بخواند خدا به او کمک میکند وقتی سر یک سفرهای ده نفر میخواهند غذا بخورند اگر دو تا بچه از آنجا عبور کنند و غذای آنها را ببینند، به آنها نیز می‌گویند بیاید با ما غذا بخورید! با اینکه آنها دعوت نیستند اما می‌گویند بیایید، چون غذا را دیده‌اند و به آن اشتیاق پیدا کرده اند. گویا ما اصلا آیات تشویق، آیات پاداش و نعمت را ندیده ایم و در ما شوقی ایجاد نشده است. شوق که ایجاد شود سهم ما را کنار می‌گذارند، خود شوق تصمیم، اراده، انگیزه می‌آورد.
وَ إِذَا مَرُّوا بِآيَةٍ فِيهَا تَخْوِيفٌ أَصْغَوْا إِلَيْهَا مَسَامِعَ قُلُوبِهِمْ وَ ظَنُّوا أَنَّ زَفِيرَ جَهَنَّمَ وَ شَهِيقَهَا فِي أُصُولِ آذَانِهِمْ؛ و اگر هنگام قرائت به آیۀ عذاب برسند گوش دلشان را به طرف آن کشیده با جان و دل گوش میکنند، بطوری که صدای شعله های آتش جهنم را از عمق جان احساس می کنند. کسی که این گونه قرآن بخواند در واقع مصداق ترتیل در قرآن است.
امام باقرعلیه‌السلام از حضرت رسول صلّی¬الله¬علیه¬و¬آله نقل فرمودند که «من قَرَأَ عَشْرَ آیاتٍ فی لَیْلَةٍ لَمْ یُکْتَبْ مِنَ الْغافِلینَ»؛ کسی که حداقل ده آیه را شبها بخوانید جزء غافلین به حساب نمی‌آید، «وَمَنْ‌قَرَأَ خَمْسینَ آیَةً کُتِبَ مِنَ الذّاکِرینَ»؛ و کسی که پنجاه آیه بخواند جزء ذاکر به حساب می‌آید، اگر صد آیه بخواند از مطیعان به حساب می‌آید واگر دویست آیه بخواند از خاشع محسوب میشود.(امالی صدوق: ج۱ ص۵۹) اگر کسی نماز با خشوع می‌خواهد، اگر دلی آرام و خاشع می‌خواهد، شبها دویست آیه به این نیت بخواند.
همه چیز در قرآن هست [لا رَطْبٍ وَ لا يابِسٍ إِلاَّ في كِتابٍ مُبينٍ]( الانعام: 59)؛ هيچ تر و خشكى نيست مگر اينكه در قرآن وجود دارد. شخصی به ابن سیرین گفت: خواب دیده ام که همه چیز را به خانه آوردم، دیگری آمد گفت اتفاقاً من هم خواب دیده ام که هرچه در خانه‌ام بود از خانه خارج کردم! ابن سیرین به اولی گفت: آیا تو قرآنی خریده و به خانه‌ات آورده ای؟ پاسخ داد: آری! سپس به دومی گفت تو چه کرده ای؟ او گفت من قرآنم را گم کرده ام !
همه چیز در همین قرآن هست اما تا چگونه از آن استفاده کنیم و به چه هدف قرآن بخوانیم و چطور بخوانیم .
دانلود شرح صوتی خطبه متقین جلسه ۷