احتمال سنجی یکی از ویژگیهای متقین است که أمیرالمؤمنین علیه السلام بیان فرمودند، حضرت در خطبۀ 184 نهج البلاغه که به خطبۀ متقین مشهور است چنین می فرمایند:وَ حَزْماً فِي لِينٍ؛ شیعیان خاص دارای دور اندیشی و احتمال سنجی همراه با نرمی در رفتار میباشند. حضرت در جایی دیگر این خصوصیت را شرط موفقیت دانسته فرمودند:«اَلظَّفَرُ بِالْحَزْمِ» و همچنین بدست آوردن این خصوصیت نیاز به جولان فکری دارد؛ «وَ اَلْحَزْمُ بِإِجَالَةِ اَلرَّأْيِ»
وَ حَزْماً فِي لِينٍ
یکی دیگر از ویژگیهایی که حضرت برای شیعیان خالص بیان میکنند احتمال سنجی است برخی عبارت وَ حَزْماً فِي لِينٍ؛ را به معنای دوراندیشی دانسته اند اما معنی دقیقتر آن احتمال سنجی است هرگاه انسان بخواهد مشکلی را حل کند باید همه احتمالات را بررسی کرده و برای هر احتمال راه‌حلی مناسب پیدا کند، معمولاً دوراندیشان نیز اینگونه هستند، یعنی تمام احتمالات، چه دور و چه نزدیک را بررسی می کنند.
حضرت در این باره می فرمایند: «اَلظَّفَرُ بِالْحَزْمِ»؛ پیروزی با بررسی همۀ احتمالات بدست می آید، «وَ اَلْحَزْمُ بِإِجَالَةِ اَلرَّأْيِ»؛ و بررسی همۀ احتمالات محتاج جولان فکری است.
پزشکی که می‌خواهد بیماری را درمان کند، باید فکر جوالی داشته باشد تا بتواند همۀ جوانب را بسنجد و برای درمان مریض بهترین راه را انتخاب کند. در مبارزات و میدان های جنگ نیز انسان اگر جولان فکری داشته باشد و همۀ احتمالات را بسنجد پیروز می شود و از هر راه مورد حمله واقع شود ضربه نمی خورد.
در عرصۀ تقوا نیز انسان باید اینگونه عمل کند تا به دین او آسیبی وارد نشود اما انسانهای بی تعهد دنبال این نیستند که فکرشان را فعال کرده تا دین خود را حفظ نمایند.
در این رابطه مولوی میگوید:
| حَزم این باشد که نفریبد تو را | چرب و نوش و دام‌های این سرا |
حزم این است که انسان همۀ احتمالات را خوب بسنجد تا فریب نخورد، اگر ظاهر چرب و شیرین دنیا را مشاهده میکند باید عواقب بعد آن را نیز بسنجد.
| حَزم آن باشد که گویی تخمه‌ام | یا سقيمم خسته‌ی این دخمه‌ام |
انسان باید مراقب باشد لازم نیست که هرجا او را دعوت کردند شرکت کنند خیلی اوقات انسان باید بگوید حالم خوب نیست، من خسته‌ام، بیمارم نمیتوانم شرکت کنم.
| حزم آن باشد كه چون دعوت كنند | تو نگويى مست و خواهان منند |
همیشه هدف از دعوت کردن‌ها این نیست که به انسان نفعی برسانند و حاجت او را برطرف کنند، گاهی آب می‌دهند که او را قربانی کنند!
وَ حَزْماً فِي لِينٍ؛ نکتۀ دیگری که دربارۀ حزم وجود دارد این است که انسان در کنار بررسی همۀ جوانب باید برخوردی نرم داشته باشد. مگر منافقینی که کنار پیغمبر می‌آمدند، کم بودند؟! ولی حضرت با تمام آنها نرم برخورد میکردند. [فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ]؛ ای پیغمبر بواسطه رحمت الهی است که تو نرم‌خو هستی، [وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ]؛ اگر بد‌اخلاق و خشن بودی، تو را تنها می‌گذاشتند و می‌رفتند.
فرد باتقوا تحقیقات وسیع و جولان فکری دارد احتمالات را میسنجد و برای همه احتمالات برنامه دارد و مراقب است به دینش آسیبی وارد نشود. در کنار تمام این احتمال سنجیها نرم برخورد میکند و همه خوش‌اخلاقی او را می‌بینند.
دانلود شرح صوتی خطبه متقین جلسه 9